6.04.2013

İlk yardım dosyası II


Kedi/Köpek

Daha önce kedi ve köpek dostlarımıza uygulayabileceğimiz ilk yardımının temellerini anlatmıştık. Kısaca özetleyecek olursak, böyle bir durumda sakin olmanızın en önemli faktör olduğunu hatırlayacaksınızdır. Olay yerini inceledikten sonra dostunuza daha fazla zarar gelmemesi için çevreyi kontrol altına almalısınız. Bundan sonra dostunuzun bilinç seviyesini, nefes alışını, kalp atışını ve nabzını kontrol etmelisiniz. Daha sonra gözlerini, kulaklarını, burnunu, boynunu, göbeğini, sırtını, ayaklarını, patilerini ve vücut sıcaklığını kontrol etmelisiniz. Yanınızda başka bir kişi varsa, sizin fark ettiğiniz anormallikleri hemen not almalı, çünkü veteriner hekime ulaştığınızda heyecandan birçok şeyi unutmuş olabilirsiniz. Telefonla hemen ulaşabileceğiniz bir veteriner hekim varsa, yanınızdaki kişi sizin fark ettiklerinizi telefonda veteriner hekime anlatıp, size yapılması gereken adımları aktarmalıdır.

Bu bölümde yapabileceğiniz ilkyardım müdahalelerini anlatacağız. Bunları yapmanıza rağmen dostunuzu veteriner hekime götürmek zorunda kalabilirsiniz. Dostunuzu doğru şekilde taşımak, durumunu ağırlaşmaması açısından son derece önemli olduğunu geçen sayımızda detaylı anlattığımız için bu konuya bu bölümde bir daha değinmeyeceğiz. Unutmayın ki; ilkyardım, dostunuzu veteriner hekime götürmek yerine değil de, götürmeden önce acilen yapmanız gerekenlerdir. 

Dehidrasyon

Dehidrasyon ile birlikte çoğu zaman ishal, ateş, kusma gibi durumlar da görülür. Dostunuzun ağzı kuruysa dehidrasyon söz konusu olabilir. Kuru ve çökmüş gözlerde de dehidrasyon görülür ve veteriner hekimin muayenesi gerekir. İlaveten, geçen sayımızda anlattığımız deri testini de yapabilirsiniz. Eğer deri yavaşça normal pozisyona dönerse, dostunuzun dehidrasyon oranı en azından %5’dir. Eğer deri normal pozisyona tamamen dönmüyorsa, oran %10-12’dir ve durum artık çok kritiktir. Onu hemen bir veteriner hekime götürmeniz çok önemlidir. 

Dostunuzun dehidrasyonu hafif veya orta derecede ise, ona ağzından su takviyesi yapmalısınız. Onu serin bir bölgeye götürerek terlemesini azaltmaya çalışın. Bu durumlarda kuru mama yerine ıslak mama vermelisiniz.

İshal ve kusma

İshal ve kusma gastrointestinal (mide, bağısaklar) bölgenin rahatsızlığından kaynaklanır. Zehirlenme gibi durumlar ağır olabilirken mama ile ilgili sorunlar çok ağır değildir. Dostunuzun vücut ısısı yüksek ise, bir enfeksiyon da söz konusu olabilir. İshal ve kusma gösteren enfeksiyonların çoğu bulaşıcı olduğu için diğer evcil hayvanlarınızı hasta dostunuzdan ayrı tutmanızda fayda vardır.
İlk olarak dostunuzun su ve mamaya ulaşmasını engelleyiniz. Sonra, dehidrasyonunun olup olmadığını kontrol ediniz. Eğer dostunuzun ishali ve/veya kusması varsa ve kendini iyi hissetmediğini düşünürseniz, onu kesinlikle bir veteriner hekime götürmeniz gerekir. Eğer dostunuz 6-8 saat içinde kusmadıysa, ona az miktarda su verebilirsiniz. Kural olarak, gece gündüz her 2-3 saatte, vücut ağırlığının her kilogramı için 2 tatlı kaşığı su vermelisiniz.

Yanıklar

Yanıklar; ateş, kimyasal maddeler, elektrik ve sıcaklık gibi faktörlerden kaynaklanır. Dostunuzun bir yanığı olmuşsa, ilk olarak yanığa sebep olan şeyi uzaklaştırmanız gerekir. Sıcaklık ve elektrikle ilgili yanıklara hemen temiz bir havluyla soğuk su kompresi uygulayınız. Gerektikçe, havluyu yineden soğuk suyla ıslatınız. Yanık bölge en az 30 dakika boyunca soğuk ve ıslak tutulmalıdır. Merhem veya diş macunu yanık bölgeye asla sürmeyiniz! Yanık bölgenin derisini veya tüylerini çıkartmayı da sakın denemeyin. Dostunuzu hemen bir veteriner hekime götürünüz. Kimyasal yanıklar için aşağıya bakınız.

Kimyasallar

Dostunuz, çamaşır suyu ve asit gibi birçok temizlik malzemelerine dokunduğu takdirde yaralanabilir. Böyle bir durumda ilgili bölgeyi en az 15 dakika akan suyun altında temizleyiniz. Bunu yaparken dostunuzun gözlerine, burnuna, kulaklarına ve ağzına kimyasal maddelerin veya suyun bulaşmamasına dikkat etmelisiniz. Eğer söz konusu olan bölge dostunuzun gözü ise, gözünü 15 dakika bol suyla yıkayınız. Su, dostunuzun gözlerini ve derisini tahriş edeceği için su ile tuzu karıştırarak kullanmanız daha iyi olabilir. Bunun için bir litre suya yaklaşık 9 gr. yemek tuzu ekleyiniz.

Daha sonra dostunuzu hemen bir veteriner hekime götürmelisiniz. Su veya tuzlu sudan başka bir sıvı yada krem asla uygulamamanız gerekir, çünkü herhangi bir kimyasal reaksiyona neden olup daha da ağır yaralanmalara sebep olabilir. Toz halindeki bir kimyasal maddenin teması söz konusu olduğunda, dostunuzu kabın içinde sabit duran suda yıkamayınız, çünkü bu tür kimyasal maddeler genelde suda çözülüp etkisini gösterirler.  

Arı sokması / böcek ısırması

Arı, örümcek ve böcekler dostunuzu soktuğunda veya ısırdığında sorun olma ihtimali yüksektir. Böyle bir ısırık veya sokma, bölgenin kızarmasına, şişmesine veya kaşınmasına neden olur. Bazı sokmalar/ısırmalar dostunuzun bayılmasına bile sebep olabilir.

Eğer ilgili hayvanın iğnesi yara içindeyse onu cımbızla çıkartmaya çalışınız. Bunu yaparken yaraya fazla zarar vermemeye özen gösteriniz. Eğer ilgili hayvan hala iğneyle birlikte takılı kaldıysa, çıkartırken hayvanın zehir kesesine dokunmayınız, aksi taktirde dostunuza daha fazla zehir aktarmış olur. Daha sonra, bölgeye soğuk kompres uygulayınız. Zehrin etkisini azaltmak amacıyla suya kabartma tozu katarak krem kıvamına getirip, yaraya sürünüz. Bunun dışında herhangi bir merhem veya ilaç veteriner hekiminize danışmadan kesinlikle dostunuza uygulamayınız. Veteriner hekiminiz size bir tavsiyede bulunabilmesi için dostunuzun yarasını görmesi gerektiğini de unutmamalısınız.

Göz yaraları

Dostunuz gözünü korumaya çalıştığında, gözüne gelen darbeler, gözün anormal görünüşü ve gözünü kapatamaması gibi durumların hepsi acil vakadır ve aniden bir veteriner hekimin müdahalesini gerektirir. Göz dışarıya çıktıysa, veteriner hekime giderken yapabileceğiniz tek şey gözünün kurumasını engellemektir. Kontakt lens kullanıyorsanız, onlar için kullandığınız özel sıvıyı vermeniz yeterlidir. Aksi halde su, tuzlu su veya bal sürüp kompres yapmaya çalışınız. Kendiniz herhangi bir müdahalede bulunmayın. Gözler son derece hassas organlardır ve farkında olmadan göze kolayca zarar verebilirsiniz. Gözü yerine oturtmayı da denemeyin. Bu narkoz gerektiren bir durumdur.

Baygınlık

Senkop, yani baygınlık kan şekerinin düşmesinden, kalp hastalıklarına kadar değişik nedenlerden kaynaklanabilir. Arı sokmaları da yaygın görülen bir baygınlık nedenidir.  Böyle bir durumda hemen yapmanız gereken şey: dostunuzun kafasını alçak pozisyonda olmak üzere kalçalarını ve arka bacaklarını yüksek olacak şekilde yatırınız. Dostunuzun vücut ısısını korumak amacıyla onu bir battaniye ile örtünüz. Eğer dostunuz kusuyorsa, kusmuğun boğazına kaçmamasına dikkat etmelisiniz. Dostunuzu bu şekilde yatırdıktan sonra hemen bir veteriner hekimden yardım isteyiniz. Bu sıralarda dostunuzun ağzına herhangi bir şey vermeyiniz. Soğuk su uygulayarak veya ona vurarak bilincinin yerine gelmesini sağlamaya çalışmayınız. Dostunuz çok kısa bir süre sonra kendine gelse bile, bir veteriner hekime danışmayı ihmal etmeyin. Çünkü baygınlığın altında birçok ağır hastalık yatabilir.

Vücut sıcaklığının yüksek olması

Önceki sayımızda belirttiğimiz gibi dostunuzun vücut ısısını düzenli kontrol etmelisiniz. Köpeğin normal vücut sıcaklığı 37,5 – 39,0°C arasındadır. Kedinin normal vücut sıcaklığı ise 38,0 – 39,3°C arasındadır. Kedi ve köpek yavrularının vücut sıcaklığı ise 39,5°C dereceye kadar normal sayılır.  Dostunuzun vücut sıcaklığı 40°C dereceyi aşıyorsa, yarı alkol yarı sudan oluşan bir sıvıyı dostunuzun üzerine püskürtün ve vantilatörü onu doğru ayarlayarak dostunuzun kafasına soğuk kompres uygulayın. Ayrıca, onu zorlamadan dostunuzun sıkça küçük miktarda su içmesini sağlayınız. Dostunuzun vücut sıcaklığı 39,5°C derecenin altına düşmesi durumunda soğutma işlemlere son verip onu bir veteriner hekime götürmelisiniz. Çünkü 41°C üzerinde olan vücut sıcaklıkları hayati tehlikeyi oluşturur ve ani müdahale gerektirir. Dostunuzun daha ağır bir durumla karşı karşıya kalmaması için veteriner hekim dostunuzun vücut sıcaklığının neden çıktığını tespit etmelidir. 

Aspirin veya başka herhangi bir ilacı dostunuza sakın vermeyin. Bu tür ilaçların çoğu dostlarımız için zehirlidir.  

Hipotermi

Hipotermi, hararetin anormal derecede düşük olmasıdır, yani vücut sıcaklığının 37,5 - 38°C altına düşmesinde meydana gelir. Böyle bir durumda dostunuz genelde hareketsiz yatar ve iştahı yoktur. Nedeni metabolizma veya çevre ile ilgili olabilir. Nedene bakılmaksızın dostunuzun bir veteriner hekime ihtiyacı vardır. Hemen yapabileceğiniz ilk müdahale, dostunuzun bulunduğu ortamın sıcak olmasını sağlayınız ve onu bir battaniye ile örtünüz. Battaniyenin altına sıcak su torbası da koyunuz. Gerekirse, dostunuzu 38,5-39,5°C sıcaklığında suya daldırınız ve bir veteriner hekimden yardım isteyiniz.

Dostunuzun üşümesini herhangi bir şekilde engellemek zorundasınız. Sıcaklık uygularken onun bir tarafını yakmamaya özen gösteriniz. Yapay sıcaklığı çok fazla oranda kullanmayın, çünkü dostunuzun şoka girmesine sebep olabilir. Onu bir veteriner hekime götürmeyi ihmal etmeyin, çünkü hipotermi diabetes, hipothyroidizm, Addison ve Cushing gibi birçok ciddi hastalıkların belirtisi de olabilir.

Boğulma

Trachea, yani nefes borusuna uygulanan baskı veya içine yabancı bir maddenin kaçma sonucunda meydana gelen nefes alma sorunlarıdır. Dostunuz öksürdüğünde boğulmak üzere olduğu fikrine kapılmamanız için, nefes alışını takip etmeniz gerekir. Eğer dostunuzun bilinci yerindeyse her şeyden önce sakin olmalısınız. Dostunuzu sakinleştirmeye çalışınız. Eğer dostunuzun vücut sıcaklığının yüksek olduğu anlaşılıyorsa, onu ıslak bir havluya sarın ve onu veteriner hekiminize götürün.

Eğer dostunuzun bilinci yerinde değilse, dostunuzun çenesini iyice açın ve parmağınızı dikkatle dil kökünden boğazına doğru götürünüz ve yabancı maddeyi çıkartmaya çalışınız. Boğazda yumuşak bir kemiğe benzeyen bir nesne hissedebilirsiniz, bu adem elmasıdır. Yanlışlıkla, sakın onu çıkartmayı denemeyin. Dostunuzu en yakın veteriner hekime götürmeniz daha iyi bir çözüm olacaktır.

Zehirlenme

Dostunuzun zehirli bir madde yuttuğundan şüpheleniyorsanız, bunu doğrulayabilecek bir kanıt arayınız. Veteriner hekiminizi veya bir zehirleme merkezini aramadan önce bu sorulara cevap bulmalısınız, çünkü onlar da bu soruları soracaktır: Ne yuttu? Ne kadarını yuttu? Ne zaman oldu? Dostunuz ne semptomlar gösteriyor? İçeriğini tespit edebilmek için maddenin tam adını yazan etiket, hata içeriğini yazan etiket mevcut mu? Ondan sonra telefon açın ve size söylediklerini birebir uygulayın.

Eğer profesyonel yardım almanız kesinlikle mümkün değilse, aşağıdaki durumlar hariç dostunuzun kusmasını sağlayınız. Bunu %3 oksijenli su vererek yapabilirsiniz. Vereceğiniz miktar dostunuzun vücut ağırlığına göre her 10 kilo için 1 tatlı kaşığından fazla olmamalıdır. Dostunuzun kusmasını beklemeden onu hemen bir veteriner hekime götürmelisiniz. Dostunuz kustuysa, kusmuktan bir örnek yanınıza alınız.   

Eğer dostunuzun bilinci yerinde değilse, kasılıyorsa, zehirli madde asitli, alkali (çamaşır suyu gibi), petrol ürünü veya temizlik maddesi ise veya olay 3 saatten önce meydana geldiyse, dostunuzun kesinlikle kusmaması gerekir. Bu durumlarda dostunuzu bir veteriner hekime götürmeniz hayati önem taşıyor.  

Kırıklar

Dostunuzda bir kırık meydana gelmesi durumunda onu hemen bir veteriner hekime götürmelisiniz. Gitmeden önce yapabileceğiniz tek şey, kırığı sert bir madde ile bağlayarak, örneğin bir askıyı kırdıktan sonra onun bir parçasını kullanarak, hareket etmemesini sağlamanızdır. Sabitlemek için kullanacağınız nesne kırık yerinin üstünde ve altında bulunan dirseklerini geçecek uzunlukta olmalıdır. Eğer dostunuz size karşı koyuyorsa, kırığı sabitlemekten hemen vazgeçin ve başka bir şey denemeden onu doğru veteriner hekime götürün.

Burun kanaması

Dostunuzun burnu kanıyorsa, aşağıdakileri takip etmelisiniz: Tek veya iki burun deliğinden mi kanıyor? Hapşırıyorsa, kaç kere hapşırıyor? Onu sakinleştirip yatmasını sağlamaya çalışınız. Kanayan burun deliğine kompres uygulayın veya birkaç kat kumaşa sarılı buz torbası koyunuz. Eğer burun çok veya 10 dakikadan beri sürüyorsa, dostunuzu hemen bir veteriner hekime götürmelisiniz. Bunları yaparken dostunuzun burnuna kesinlikle herhangi bir nesne sokmayınız. Bu, sadece dostunuzun hapşırmasına ve dolayısıyla oluşmuş bir pıhtının çıkmasın ve kanamanın devam etmesine neden olacaktır. Burun kanamasının birçok sebebi olabilir; burnuna kaçan yabancı bir madde, polipler, enfeksiyonlar, zehirlenme gibi, hatta kanser bile olabilir. Bu nedenle burun kanaması hafife alınmamalıdır.

Paralizi

Paralizi, vücudun herhangi bir bölgesinin veya parçasının hareket edememesidir. Felce uğrayan bölge sert olabilir, ancak genelde yumuşak olur. Böyle bir durumda dostunuzun sakin olmasını sağlayınız. Dostunuzun hareket etmesini engellemeye çalışınız. Gerekirse onu bir battaniye ile örtünüz. Geçen sayımızda anlattığımız şekilde onu bir sedyeye koyarak veteriner hekime götürünüz. Dostunuzun bu durumda ısırmasının da normal olabileceğini unutmayın. Paralizi, hayati önem taşıyan bir durum olarak görülmelidir.

Nöbetler

Nöbet, birçok nedenlere bağlı olarak gelişen anormal beyin stimülasyonları sebebiyle, adalelerin istemsiz ve irade dışı kasılmalarıdır. Nöbetler hafif olup dostunuzun vücudunun sadece bir bölgesini etkileyebilirler. Ağır nöbetlerde ise vücudu tamamen kasılıp baygınlık ve istemsiz işemesiyle birlikte görülebilir. Böyle bir durumda dostunuzun kendine zarar vermemesine sağlamanız gerekir. Onu yüksek yerden ve sudan uzak tutunuz. Başka evcil hayvanlarınız varsa, onları uzaklaştırınız. Nöbetin uzunluğunu not ediniz. Ellerinizle dostunuzun çenesine dokunmayın. Dostunuz dilini yutmayacaktır. Ona dokunmamaya çalışınız. Nöbet 5 dakikadan beri sürüyorsa, dostunuzu soğuk ve ıslak bir havluya sarıp onu acilen bir veteriner hekime götürmelisiniz. Eğer dostunuz bilincini yitirir ve nefes almayı keserse, ilkyardım kurslarında öğrenebileceğiniz CPR’yi uygulamanız mümkün olacaktır.

Kanama

Dostlarımızda genelde bir travma sonucu kanama meydana gelir. Dostunuz çok fazla kan kaybederse, şoka girebilir. Vücut ağırlığının kilogram başına 4 tatlı kaşığı kan kaybı bile şoka neden olabilir. Ağır bir kanama durumunda dostunuzu veteriner hekime götürürken kanamayı durdurması veya azaltması için neler yapabileceğinizi bilmenizde fayda var.

Kanayan yerin üzerine temiz bir bez ile kompres uygulayın. Bez tamamen kanlı olsa bile onu yaradan kaldırmayınız. Çünkü pıhtıların oluşması önemlidir; bezi kaldırarak oluşmuş pıhtıları da yok edebilirsiniz. Üzerine başka bezler ilave ediniz ve bir bantla bağlayınız.

Kanama, bacaklarının birinde meydana geliyorsa, ilaveten söz konusu olan bacağı dostunuzun vücudundan daha yüksek bir yere yerleştiriniz. Bunun için dostunuzun bacağının altına katlanmış bir battaniye veya bir iki yastık koyabilirsiniz.

Önlem olarak bir ara veteriner hekiminizden, dostunuzun ana damarlarının yerlerini göstermesini rica edebilirsiniz. Ağır bir kanamada, onlara baskı uygulayarak veteriner hekime giderken kanamanın devan etmesini engelleyebilirsiniz.

Bacağına kan gitmeyi engelleyecek şekilde bacağını sımsıkı bağlamayı lütfen hiç denemeyin. Bu, başka sorunlara yol açabileceği için ancak profesyonel bir hekimin yapabileceği bir işlemdir. Ancak dostunuzun kanamasını durdurmak konusunda başarılı olamadıysanız ve dostunuzun kan kaybından ölme ihtimali varsa, bunu son çare olarak uygulamayı düşünebilirsiniz.

Yaralar

Dostunuzun yaralanması söz konusu olunca ilk olarak kanamayı yukarıda anlattığımız şekilde durdurmalısınız. Yarayı hiçbir şekilde temizlemeyi veya yaraya bir şeyler sürmeyi denemeyin. Kanama durdurduktan sonra yara üzerine su veya tuzlu su ile ıslattığınız bir bez koyunuz. Yüzeysel yaralara bandaj yapabilirsiniz. Dostunuzun hareket etmemesini sağladıktan sonra onu veteriner hekime götürmelisiniz.      

Apseler

Apse, dokuların zarar görmesiyle meydana gelen ve arızi oyuklarda toplanan irin kütlesidir. Genelde ısırık veya sıyrıklardan sonra oluşurken, ağrıyan bir şiş veya akan bir yara olarak görülebilir. Apse patlamışsa, onu sabunlu suyla temizleyin, akan suyla durulayın ve kurulayın. Bunu günde birkaç kez tekrarlayın. Eğer şişkinlik söz konusuysa, günde 3-4 kez olmak üzere 10-15 dakika boyunca sıcak kompresleri uygulayın. Kapalı bir apseyi patlatmaya veya açamaya çalışmayın ve herhangi bir sıvı veya merhem de sürmeyiniz. Bir apsenin, 24 saat içerisinde bir veteriner hekime gösterilmesi gerekir.  
Dostunuzun bir çiziğine ve küçük yaralarına oksijenli su sürerek hemen temizlediğinizde apselerin oluşumlarını engelleyebilirsiniz.

Mide şişkinliği

Gaz oluşumundan dolayı şişen ve/veya dönen mide hayati önem taşıyan bir durumdur. Mide şişkinliğinin belirtileri; fazla akan salya, kusmaya çalışması, şok, depresyon, huzursuzluk ve fazla korkma olabilir. Böyle bir durumda dostunuza hiçbir şey vermeyin veya uygulamayın. Onu en hızlı şekilde bir veteriner hekime götürmelisiniz. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa, dostunuzun kurtulma ihtimali de o kadar yüksek olur.

CPR

CPR (cardiopulmonary resuscitation, yani yapay solunum ve kalp masajı) kalp durduğunda hastayı kurtarmak için uygulanan bir işlemdir. İki bölümden oluşur: Ağızdan nefes vermek ve göğse baskı uygulamak. Ancak, yanlış bir CPR uygulanması durumunda sağlıklı çalışan bir kalbi durdurabilirsiniz. Bunu uygulamadan önce kesinlikle bir ilk yardım kursuna gitmeniz gerekir.    

Lütfen unutmayın, ilkyardım, dostunuzu veteriner hekime götürmek yerine değil de, götürmeden önce acilen uygulayabileceğiniz işlemlerdir!
Siz ve dostunuz sağlıklı kalın, bunlara hiç ihtiyacınızın olmaması dileğiyle. 

Zoolistan Mayıs 2005

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder