Kedi/Köpek
Daha önce kedi ve köpek dostlarımıza uygulayabileceğimiz
ilk yardımının temellerini anlatmıştık. Kısaca özetleyecek olursak, böyle bir
durumda sakin olmanızın en önemli faktör olduğunu hatırlayacaksınızdır. Olay
yerini inceledikten sonra dostunuza daha fazla zarar gelmemesi için çevreyi
kontrol altına almalısınız. Bundan sonra dostunuzun bilinç seviyesini, nefes
alışını, kalp atışını ve nabzını kontrol etmelisiniz. Daha sonra gözlerini,
kulaklarını, burnunu, boynunu, göbeğini, sırtını, ayaklarını, patilerini ve
vücut sıcaklığını kontrol etmelisiniz. Yanınızda başka bir kişi varsa, sizin
fark ettiğiniz anormallikleri hemen not almalı, çünkü veteriner hekime ulaştığınızda
heyecandan birçok şeyi unutmuş olabilirsiniz. Telefonla hemen ulaşabileceğiniz
bir veteriner hekim varsa, yanınızdaki kişi sizin fark ettiklerinizi telefonda
veteriner hekime anlatıp, size yapılması gereken adımları aktarmalıdır.
Bu bölümde yapabileceğiniz ilkyardım müdahalelerini
anlatacağız. Bunları yapmanıza rağmen dostunuzu veteriner hekime götürmek
zorunda kalabilirsiniz. Dostunuzu doğru şekilde taşımak, durumunu ağırlaşmaması
açısından son derece önemli olduğunu geçen sayımızda detaylı anlattığımız için
bu konuya bu bölümde bir daha değinmeyeceğiz. Unutmayın ki; ilkyardım, dostunuzu
veteriner hekime götürmek yerine değil de, götürmeden önce acilen yapmanız
gerekenlerdir.
Dehidrasyon
Dehidrasyon ile birlikte çoğu zaman ishal, ateş, kusma gibi
durumlar da görülür. Dostunuzun ağzı kuruysa dehidrasyon söz konusu olabilir. Kuru
ve çökmüş gözlerde de dehidrasyon görülür ve veteriner hekimin muayenesi gerekir.
İlaveten, geçen sayımızda anlattığımız deri testini de yapabilirsiniz. Eğer
deri yavaşça normal pozisyona dönerse, dostunuzun dehidrasyon oranı en azından
%5’dir. Eğer deri normal pozisyona tamamen dönmüyorsa, oran %10-12’dir ve durum
artık çok kritiktir. Onu hemen bir veteriner hekime götürmeniz çok önemlidir.
Dostunuzun dehidrasyonu hafif veya orta derecede ise, ona ağzından
su takviyesi yapmalısınız. Onu serin bir bölgeye götürerek terlemesini
azaltmaya çalışın. Bu durumlarda kuru mama yerine ıslak mama vermelisiniz.
İshal ve kusma
İshal ve kusma gastrointestinal
(mide, bağısaklar) bölgenin rahatsızlığından kaynaklanır. Zehirlenme
gibi durumlar ağır olabilirken mama ile ilgili sorunlar çok ağır değildir.
Dostunuzun vücut ısısı yüksek ise, bir enfeksiyon da söz konusu olabilir. İshal
ve kusma gösteren enfeksiyonların çoğu bulaşıcı olduğu için diğer evcil
hayvanlarınızı hasta dostunuzdan ayrı tutmanızda fayda vardır.
İlk olarak dostunuzun su ve mamaya ulaşmasını engelleyiniz. Sonra,
dehidrasyonunun olup olmadığını kontrol ediniz. Eğer dostunuzun ishali ve/veya
kusması varsa ve kendini iyi hissetmediğini düşünürseniz, onu kesinlikle bir
veteriner hekime götürmeniz gerekir. Eğer dostunuz 6-8 saat içinde kusmadıysa,
ona az miktarda su verebilirsiniz. Kural olarak, gece gündüz her 2-3 saatte,
vücut ağırlığının her kilogramı için 2 tatlı kaşığı su vermelisiniz.
Yanıklar
Yanıklar; ateş, kimyasal maddeler, elektrik ve sıcaklık gibi
faktörlerden kaynaklanır. Dostunuzun bir yanığı olmuşsa, ilk olarak yanığa
sebep olan şeyi uzaklaştırmanız gerekir. Sıcaklık ve elektrikle ilgili
yanıklara hemen temiz bir havluyla soğuk su kompresi uygulayınız. Gerektikçe,
havluyu yineden soğuk suyla ıslatınız. Yanık bölge en az 30 dakika boyunca
soğuk ve ıslak tutulmalıdır. Merhem veya diş macunu yanık bölgeye asla
sürmeyiniz! Yanık bölgenin derisini veya tüylerini çıkartmayı da sakın denemeyin.
Dostunuzu hemen bir veteriner hekime götürünüz. Kimyasal yanıklar için aşağıya
bakınız.
Kimyasallar
Dostunuz, çamaşır suyu ve asit gibi birçok temizlik
malzemelerine dokunduğu takdirde yaralanabilir. Böyle bir durumda ilgili
bölgeyi en az 15 dakika akan suyun altında temizleyiniz. Bunu yaparken
dostunuzun gözlerine, burnuna, kulaklarına ve ağzına kimyasal maddelerin veya
suyun bulaşmamasına dikkat etmelisiniz. Eğer söz konusu olan bölge dostunuzun
gözü ise, gözünü 15 dakika bol suyla yıkayınız. Su, dostunuzun gözlerini ve
derisini tahriş edeceği için su ile tuzu karıştırarak kullanmanız daha iyi
olabilir. Bunun için bir litre suya yaklaşık 9 gr. yemek tuzu ekleyiniz.
Daha sonra dostunuzu hemen bir veteriner hekime
götürmelisiniz. Su veya tuzlu sudan başka bir sıvı yada krem asla uygulamamanız
gerekir, çünkü herhangi bir kimyasal reaksiyona neden olup daha da ağır
yaralanmalara sebep olabilir. Toz halindeki bir kimyasal maddenin teması söz
konusu olduğunda, dostunuzu kabın içinde sabit duran suda yıkamayınız, çünkü bu
tür kimyasal maddeler genelde suda çözülüp etkisini gösterirler.
Arı sokması / böcek
ısırması
Arı, örümcek ve böcekler dostunuzu soktuğunda veya
ısırdığında sorun olma ihtimali yüksektir. Böyle bir ısırık veya sokma,
bölgenin kızarmasına, şişmesine veya kaşınmasına neden olur. Bazı
sokmalar/ısırmalar dostunuzun bayılmasına bile sebep olabilir.
Eğer ilgili hayvanın iğnesi yara içindeyse onu cımbızla
çıkartmaya çalışınız. Bunu yaparken yaraya fazla zarar vermemeye özen
gösteriniz. Eğer ilgili hayvan hala iğneyle birlikte takılı kaldıysa, çıkartırken
hayvanın zehir kesesine dokunmayınız, aksi taktirde dostunuza daha fazla zehir
aktarmış olur. Daha sonra, bölgeye soğuk kompres uygulayınız. Zehrin etkisini
azaltmak amacıyla suya kabartma tozu katarak krem kıvamına getirip, yaraya
sürünüz. Bunun dışında herhangi bir merhem veya ilaç veteriner hekiminize
danışmadan kesinlikle dostunuza uygulamayınız. Veteriner hekiminiz size bir
tavsiyede bulunabilmesi için dostunuzun yarasını görmesi gerektiğini de
unutmamalısınız.
Göz yaraları
Dostunuz gözünü korumaya çalıştığında, gözüne gelen
darbeler, gözün anormal görünüşü ve gözünü kapatamaması gibi durumların hepsi
acil vakadır ve aniden bir veteriner hekimin müdahalesini gerektirir. Göz
dışarıya çıktıysa, veteriner hekime giderken yapabileceğiniz tek şey gözünün
kurumasını engellemektir. Kontakt lens kullanıyorsanız, onlar için kullandığınız
özel sıvıyı vermeniz yeterlidir. Aksi halde su, tuzlu su veya bal sürüp kompres
yapmaya çalışınız. Kendiniz herhangi bir müdahalede bulunmayın. Gözler son derece
hassas organlardır ve farkında olmadan göze kolayca zarar verebilirsiniz. Gözü
yerine oturtmayı da denemeyin. Bu narkoz gerektiren bir durumdur.
Baygınlık
Senkop, yani baygınlık kan şekerinin düşmesinden, kalp
hastalıklarına kadar değişik nedenlerden kaynaklanabilir. Arı sokmaları da
yaygın görülen bir baygınlık nedenidir. Böyle
bir durumda hemen yapmanız gereken şey: dostunuzun kafasını alçak pozisyonda
olmak üzere kalçalarını ve arka bacaklarını yüksek olacak şekilde yatırınız.
Dostunuzun vücut ısısını korumak amacıyla onu bir battaniye ile örtünüz. Eğer
dostunuz kusuyorsa, kusmuğun boğazına kaçmamasına dikkat etmelisiniz. Dostunuzu
bu şekilde yatırdıktan sonra hemen bir veteriner hekimden yardım isteyiniz. Bu
sıralarda dostunuzun ağzına herhangi bir şey vermeyiniz. Soğuk su uygulayarak
veya ona vurarak bilincinin yerine gelmesini sağlamaya çalışmayınız. Dostunuz
çok kısa bir süre sonra kendine gelse bile, bir veteriner hekime danışmayı
ihmal etmeyin. Çünkü baygınlığın altında birçok ağır hastalık yatabilir.
Vücut sıcaklığının
yüksek olması
Önceki sayımızda belirttiğimiz gibi dostunuzun vücut ısısını
düzenli kontrol etmelisiniz. Köpeğin normal vücut sıcaklığı 37,5 – 39,0°C arasındadır. Kedinin
normal vücut sıcaklığı ise 38,0 – 39,3°C arasındadır. Kedi ve köpek yavrularının
vücut sıcaklığı ise 39,5°C dereceye kadar normal sayılır. Dostunuzun vücut sıcaklığı 40°C dereceyi
aşıyorsa, yarı alkol yarı sudan oluşan bir sıvıyı dostunuzun üzerine püskürtün
ve vantilatörü onu doğru ayarlayarak dostunuzun kafasına soğuk kompres
uygulayın. Ayrıca, onu zorlamadan dostunuzun sıkça küçük miktarda su içmesini sağlayınız.
Dostunuzun vücut sıcaklığı 39,5°C derecenin altına düşmesi durumunda soğutma
işlemlere son verip onu bir veteriner hekime götürmelisiniz. Çünkü 41°C
üzerinde olan vücut sıcaklıkları hayati tehlikeyi oluşturur ve ani müdahale
gerektirir. Dostunuzun daha ağır bir durumla karşı karşıya kalmaması için
veteriner hekim dostunuzun vücut sıcaklığının neden çıktığını tespit
etmelidir.
Aspirin veya başka herhangi bir ilacı dostunuza sakın
vermeyin. Bu tür ilaçların çoğu dostlarımız için zehirlidir.
Hipotermi
Hipotermi, hararetin anormal derecede düşük olmasıdır, yani
vücut sıcaklığının 37,5 - 38°C altına düşmesinde meydana gelir. Böyle bir durumda
dostunuz genelde hareketsiz yatar ve iştahı yoktur. Nedeni metabolizma veya
çevre ile ilgili olabilir. Nedene bakılmaksızın dostunuzun bir veteriner hekime
ihtiyacı vardır. Hemen yapabileceğiniz ilk müdahale, dostunuzun bulunduğu
ortamın sıcak olmasını sağlayınız ve onu bir battaniye ile örtünüz. Battaniyenin
altına sıcak su torbası da koyunuz. Gerekirse, dostunuzu 38,5-39,5°C
sıcaklığında suya daldırınız ve bir veteriner hekimden yardım isteyiniz.
Dostunuzun üşümesini herhangi bir şekilde engellemek
zorundasınız. Sıcaklık uygularken onun bir tarafını yakmamaya özen gösteriniz. Yapay
sıcaklığı çok fazla oranda kullanmayın, çünkü dostunuzun şoka girmesine sebep
olabilir. Onu bir veteriner hekime götürmeyi ihmal etmeyin, çünkü hipotermi
diabetes, hipothyroidizm, Addison ve Cushing gibi birçok ciddi hastalıkların
belirtisi de olabilir.
Boğulma
Trachea, yani nefes borusuna uygulanan baskı veya içine
yabancı bir maddenin kaçma sonucunda meydana gelen nefes alma sorunlarıdır. Dostunuz
öksürdüğünde boğulmak üzere olduğu fikrine kapılmamanız için, nefes alışını takip
etmeniz gerekir. Eğer dostunuzun bilinci yerindeyse her şeyden önce sakin olmalısınız.
Dostunuzu sakinleştirmeye çalışınız. Eğer dostunuzun vücut sıcaklığının yüksek
olduğu anlaşılıyorsa, onu ıslak bir havluya sarın ve onu veteriner hekiminize
götürün.
Eğer dostunuzun bilinci yerinde değilse, dostunuzun çenesini
iyice açın ve parmağınızı dikkatle dil kökünden boğazına doğru götürünüz ve
yabancı maddeyi çıkartmaya çalışınız. Boğazda yumuşak bir kemiğe benzeyen bir
nesne hissedebilirsiniz, bu adem elmasıdır. Yanlışlıkla, sakın onu çıkartmayı
denemeyin. Dostunuzu en yakın veteriner hekime götürmeniz daha iyi bir çözüm
olacaktır.
Zehirlenme
Dostunuzun zehirli bir madde yuttuğundan şüpheleniyorsanız,
bunu doğrulayabilecek bir kanıt arayınız. Veteriner hekiminizi veya bir
zehirleme merkezini aramadan önce bu sorulara cevap bulmalısınız, çünkü onlar
da bu soruları soracaktır: Ne yuttu? Ne kadarını yuttu? Ne zaman oldu? Dostunuz
ne semptomlar gösteriyor? İçeriğini tespit edebilmek için maddenin tam adını
yazan etiket, hata içeriğini yazan etiket mevcut mu? Ondan sonra telefon açın
ve size söylediklerini birebir uygulayın.
Eğer profesyonel yardım almanız kesinlikle mümkün değilse, aşağıdaki
durumlar hariç dostunuzun kusmasını sağlayınız. Bunu %3 oksijenli su vererek
yapabilirsiniz. Vereceğiniz miktar dostunuzun vücut ağırlığına göre her 10 kilo
için 1 tatlı kaşığından fazla olmamalıdır. Dostunuzun kusmasını beklemeden onu
hemen bir veteriner hekime götürmelisiniz. Dostunuz kustuysa, kusmuktan bir
örnek yanınıza alınız.
Eğer dostunuzun bilinci yerinde değilse, kasılıyorsa,
zehirli madde asitli, alkali (çamaşır suyu gibi), petrol ürünü veya temizlik
maddesi ise veya olay 3 saatten önce meydana geldiyse, dostunuzun kesinlikle
kusmaması gerekir. Bu durumlarda dostunuzu bir veteriner hekime götürmeniz
hayati önem taşıyor.
Kırıklar
Dostunuzda bir kırık meydana gelmesi durumunda onu hemen bir
veteriner hekime götürmelisiniz. Gitmeden önce yapabileceğiniz tek şey, kırığı
sert bir madde ile bağlayarak, örneğin bir askıyı kırdıktan sonra onun bir
parçasını kullanarak, hareket etmemesini sağlamanızdır. Sabitlemek için
kullanacağınız nesne kırık yerinin üstünde ve altında bulunan dirseklerini
geçecek uzunlukta olmalıdır. Eğer dostunuz size karşı koyuyorsa, kırığı
sabitlemekten hemen vazgeçin ve başka bir şey denemeden onu doğru veteriner
hekime götürün.
Burun kanaması
Dostunuzun burnu kanıyorsa, aşağıdakileri takip etmelisiniz:
Tek veya iki burun deliğinden mi kanıyor? Hapşırıyorsa, kaç kere hapşırıyor?
Onu sakinleştirip yatmasını sağlamaya çalışınız. Kanayan burun deliğine kompres
uygulayın veya birkaç kat kumaşa sarılı buz torbası koyunuz. Eğer burun çok
veya 10 dakikadan beri sürüyorsa, dostunuzu hemen bir veteriner hekime
götürmelisiniz. Bunları yaparken dostunuzun burnuna kesinlikle herhangi bir
nesne sokmayınız. Bu, sadece dostunuzun hapşırmasına ve dolayısıyla oluşmuş bir
pıhtının çıkmasın ve kanamanın devam etmesine neden olacaktır. Burun
kanamasının birçok sebebi olabilir; burnuna kaçan yabancı bir madde, polipler,
enfeksiyonlar, zehirlenme gibi, hatta kanser bile olabilir. Bu nedenle burun
kanaması hafife alınmamalıdır.
Paralizi
Paralizi, vücudun herhangi bir bölgesinin veya parçasının
hareket edememesidir. Felce uğrayan bölge sert olabilir, ancak genelde yumuşak
olur. Böyle bir durumda dostunuzun sakin olmasını sağlayınız. Dostunuzun
hareket etmesini engellemeye çalışınız. Gerekirse onu bir battaniye ile
örtünüz. Geçen sayımızda anlattığımız şekilde onu bir sedyeye koyarak veteriner
hekime götürünüz. Dostunuzun bu durumda ısırmasının da normal olabileceğini
unutmayın. Paralizi, hayati önem taşıyan bir durum olarak görülmelidir.
Nöbetler
Nöbet, birçok nedenlere bağlı olarak gelişen anormal beyin
stimülasyonları sebebiyle, adalelerin istemsiz ve irade dışı kasılmalarıdır. Nöbetler
hafif olup dostunuzun vücudunun sadece bir bölgesini etkileyebilirler. Ağır
nöbetlerde ise vücudu tamamen kasılıp baygınlık ve istemsiz işemesiyle birlikte
görülebilir. Böyle bir durumda dostunuzun kendine zarar vermemesine sağlamanız
gerekir. Onu yüksek yerden ve sudan uzak tutunuz. Başka evcil hayvanlarınız
varsa, onları uzaklaştırınız. Nöbetin uzunluğunu not ediniz. Ellerinizle
dostunuzun çenesine dokunmayın. Dostunuz dilini yutmayacaktır. Ona dokunmamaya
çalışınız. Nöbet 5 dakikadan beri sürüyorsa, dostunuzu soğuk ve ıslak bir
havluya sarıp onu acilen bir veteriner hekime götürmelisiniz. Eğer dostunuz
bilincini yitirir ve nefes almayı keserse, ilkyardım kurslarında öğrenebileceğiniz
CPR’yi uygulamanız mümkün olacaktır.
Kanama
Dostlarımızda genelde bir travma sonucu kanama meydana
gelir. Dostunuz çok fazla kan kaybederse, şoka girebilir. Vücut ağırlığının
kilogram başına 4 tatlı kaşığı kan kaybı bile şoka neden olabilir. Ağır bir
kanama durumunda dostunuzu veteriner hekime götürürken kanamayı durdurması veya
azaltması için neler yapabileceğinizi bilmenizde fayda var.
Kanayan yerin üzerine temiz bir bez ile kompres uygulayın.
Bez tamamen kanlı olsa bile onu yaradan kaldırmayınız. Çünkü pıhtıların
oluşması önemlidir; bezi kaldırarak oluşmuş pıhtıları da yok edebilirsiniz.
Üzerine başka bezler ilave ediniz ve bir bantla bağlayınız.
Kanama, bacaklarının birinde meydana geliyorsa, ilaveten söz
konusu olan bacağı dostunuzun vücudundan daha yüksek bir yere yerleştiriniz.
Bunun için dostunuzun bacağının altına katlanmış bir battaniye veya bir iki
yastık koyabilirsiniz.
Önlem olarak bir ara veteriner hekiminizden, dostunuzun ana
damarlarının yerlerini göstermesini rica edebilirsiniz. Ağır bir kanamada,
onlara baskı uygulayarak veteriner hekime giderken kanamanın devan etmesini
engelleyebilirsiniz.
Bacağına kan gitmeyi engelleyecek şekilde bacağını sımsıkı bağlamayı
lütfen hiç denemeyin. Bu, başka sorunlara yol açabileceği için ancak
profesyonel bir hekimin yapabileceği bir işlemdir. Ancak dostunuzun kanamasını
durdurmak konusunda başarılı olamadıysanız ve dostunuzun kan kaybından ölme
ihtimali varsa, bunu son çare olarak uygulamayı düşünebilirsiniz.
Yaralar
Dostunuzun yaralanması söz konusu olunca ilk olarak kanamayı
yukarıda anlattığımız şekilde durdurmalısınız. Yarayı hiçbir şekilde
temizlemeyi veya yaraya bir şeyler sürmeyi denemeyin. Kanama durdurduktan sonra
yara üzerine su veya tuzlu su ile ıslattığınız bir bez koyunuz. Yüzeysel
yaralara bandaj yapabilirsiniz. Dostunuzun hareket etmemesini sağladıktan sonra
onu veteriner hekime götürmelisiniz.
Apseler
Apse, dokuların zarar görmesiyle meydana gelen ve arızi
oyuklarda toplanan irin kütlesidir. Genelde ısırık veya sıyrıklardan sonra
oluşurken, ağrıyan bir şiş veya akan bir yara olarak görülebilir. Apse
patlamışsa, onu sabunlu suyla temizleyin, akan suyla durulayın ve kurulayın.
Bunu günde birkaç kez tekrarlayın. Eğer şişkinlik söz konusuysa, günde 3-4 kez
olmak üzere 10-15 dakika boyunca sıcak kompresleri uygulayın. Kapalı bir apseyi
patlatmaya veya açamaya çalışmayın ve herhangi bir sıvı veya merhem de
sürmeyiniz. Bir apsenin, 24 saat içerisinde bir veteriner hekime gösterilmesi
gerekir.
Dostunuzun bir çiziğine ve küçük yaralarına oksijenli su
sürerek hemen temizlediğinizde apselerin oluşumlarını engelleyebilirsiniz.
Mide şişkinliği
Gaz oluşumundan dolayı şişen ve/veya dönen mide hayati önem
taşıyan bir durumdur. Mide şişkinliğinin belirtileri; fazla akan salya, kusmaya
çalışması, şok, depresyon, huzursuzluk ve fazla korkma olabilir. Böyle bir
durumda dostunuza hiçbir şey vermeyin veya uygulamayın. Onu en hızlı şekilde
bir veteriner hekime götürmelisiniz. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa,
dostunuzun kurtulma ihtimali de o kadar yüksek olur.
CPR
CPR (cardiopulmonary resuscitation, yani yapay solunum ve kalp masajı) kalp durduğunda hastayı
kurtarmak için uygulanan bir işlemdir. İki bölümden oluşur: Ağızdan nefes
vermek ve göğse baskı uygulamak. Ancak, yanlış bir CPR uygulanması durumunda
sağlıklı çalışan bir kalbi durdurabilirsiniz. Bunu uygulamadan önce kesinlikle
bir ilk yardım kursuna gitmeniz gerekir.
Lütfen unutmayın, ilkyardım, dostunuzu veteriner hekime
götürmek yerine değil de, götürmeden önce acilen uygulayabileceğiniz
işlemlerdir!
Siz ve dostunuz sağlıklı kalın, bunlara hiç ihtiyacınızın
olmaması dileğiyle.
Zoolistan Mayıs 2005
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder